Galileo Galilei

Lonto Wikipedia, ensiklopedia pereyi bahasa Hulontalo
Galileo Galilei pada tahun 1636

Galileo Galilei (pobaca ɡaliˈlɛːo ɡaliˈlɛi); pilotutu to Pisa, 15 Pebruari 1564 – yilate to Arcetri, Toscana, 8 Januari 1642 umuru 77 lotawunu) botiya tawu ngota ahali astronom, filsuf, wawu fisikawan Italia taa pongaruhliyo uda'a to delomo revolusi ilmiah. Tiyo he'akuwo lotawu "tiyamo lo astronomi observasional",[1] "tiyamo lo ilmu fisika modern",[2][3] "tiyamo lo metode ilmiah",[4] wawu "tiyamo lo ilmu pengetahuan".[5][6]

Ilomataliyo to delomo ilimi wawu pongotota towolotaliyo loposampurna teleskop, tililahepa pengamatan astronomi, wawu hukum koliyo'o bungaliyo wawu oluwoliyo (dinamika). Ngopohiya lḕto, te Galileo tala ngota lo ta hemodukungi ole Copernicus tomimbihu kokoliyo'o bumi heheliliya to dulahu wawu dulahu u lowali sistem tata surya.

Ilosababuwa lohuhamaliyo odiye botiye tiyo ma ilanggapu lotawu lohihede wolo u heyakiniya lotawu daata meyambo gereja to sa'ati boyito. Tiyo ma pilodulohu lotawu ode pengadilan gereja tanggal 22 Juni 1633. Pahamuliyo tomimbihu mato lodulahu lowali himbunguwa lo tata surya hihihede wolo ajaran Aristoteles meyambo u iloyakiniya lo gereja de'uwito yito bumi u lowali pusat alam semesta. tiyo lo'otapu hukumani pengucilan (tatahangi to bele) sambe lo'u yilate.[7][8] Demeyi to tawunu 1992 Paus Yohanes Paulus II lopoma'alumu lo'u resmi bahwa putusani lopodehu hukumani boyito tilala, wawu to delomo pidato 21 Desember 2008 Paus Benediktus XVI menyatakan bahwa Gereja Katolik Roma lopowuli lo tilangguliyo sebagai ilmuwan.[9]

Moturuti ole Stephen Hawking, Galileo longohi sumbangan uda'a ode dunia sains modern. Usahaliyo boyito mowali tanggulala terobosan damango lonto ole Aristoteles. Hihedeliyo wolo Gereja Katolik Roma odelo humaya lo hihede tomimbihu agama wawu kebebasan berpikir (terutama dalam sains) to masyarakat Barat.

Biografi[boli'a | boli'a bungo]

Prangko peringatan Tahun Astronomi Internasional – Galileo

Galileo Galilei pilotutu to Pisa, Tuscany to tanggal 15 Pebruari 1564, wala'o ta mohuhula le Vincenzo Galilei, seorang matematikawan wwu musisi asali lonto Florence, wawu ti Giulia Ammannati. Tito ma didilikiliyo lonto u kiki'o. Lapatiyo ma'o, tiyo ma lobalajari to Universitas Pisa dabo ja yilapato sababu diyaluwo onggosi. namun terhenti karena masalah keuangan. Untungiliyo tiyo tiliyangiyo lokaraja teto to tawunu 1589 wawu hemongajari matematika. Lapatiyo ma'o tiyo ma loheyi ode Universitas Padua mola hemongajari geometri, mekanika, wawu astronomi sambe tawunu 1610. To masa boyito tiyo ma lopo'odeloma ilimi lo sains wawu ma lohutu tililahepa penemuan.

To tawunu 1612, Galileo yilona'o ode Roma wawu lotiwayito wolo Accademia dei Lincei untuk mengimato bintik matahari. To tawunu boyito olo, muncul penolakan ode teori Nicolaus Copernicus, teori teori u hedukungiyo leGalileo. To tawunu 1614, Tommaso Caccini lonto Santa Maria Novella, mengecam pendapat Galileo tomimbihu pergerakan bumi, memberikan anggapan bahwa teori boyito sesat wawu berbahaya. Te Galileo lona'o ode Roma untuk mempertahankan dirinya. Pada tahun 1616, Kardinal Roberto Bellarmino ma lopolele u modini oliyo modukungi meyambo mengajari teori Copernicus.

Galileo lolulade Saggiatore to tawunu 1622, wawu diterbitkan tawunu 1623. To tawunu 1624, tiyo mengembangkan tala tuwawu lo mikroskop bungaliyo. To tawunu 1630 tiyo lohuwalinga ode Roma, mohutu ijini mocetaki buku Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo yang kemudian diterbitkan to Florence pada 1632. Dabo, to tawunu boyito olo gereja Katolik lopodehu lo vonis, te Galileo musti tahangiyalo to Siena.

Hulalo Desember 1633, tiyo ma yilohiliyo mopensiun ode vilaliyo to Arcetri. Bukuliyo pulitiyo, Discorsi e dimostrazioni matematiche, intorno à due nuove scienze diterbitkan to Leiden pada 1638.To saati boyito, te Galileo ma ngope'e pilito'a da'a. Tanggal 8 Januari 1642, Galileo yilate to Arcetri to'u daha-daha ole Vincenzo Viviani, tala ngota lo muridliyo.

Astronomi[boli'a | boli'a bungo]

Prangko peringatan Tahun Astronomi Internasional – Teleskop Galileo (Galileoskop)

Ja te Galileo ta lohutu teleskop, dabo tiyo ta loposempurna pilakasi boyito. Tiyo ta bungaliyo lomake pilakasi boyito u mongimato hullungo wawu to wakutu boyito tiyo tala ngota lo ta ahali mohutu sambe teleskop ma lowali gaga odito.Bungaliyo tiyo lohutu teleskop lokupe'i lonto deskripsi tomimbihu pilakasi teleskop lonto Walanta tawunu 1608. Pata'o tiyo ma lohutu teleskop bohu damangiyo po'otolu lo'u bungaliyo, wawu pata'o poli ma lohutu u damangiyo po'o tolopula duluwo (32 kali). To tanggal 25 Agustus 1609, teleskop botiya ma pilobibiliyo ode ta mohhutuwa buto'o (hukum) lonto Venesia. Ngopohiya leto tiyo ma lo'otapi popehu sababu ta hipodahangiya ma lopohuna lo teleskopliyo wonu moleleyangi to kapali. Pongimatoliyo astronomi bungaliyo terbit to hulalo Maret 1610, wolo judul Sidereus Nuncius.

To'u hemongimato hulungo, te Galileo lo'otapu 3 satelit alami Jupiter; Io, Europa, wawu Callisto, to 7 Januari 1610. Wopahuyi ma'o leeto, tiyo ma lo'otapu Ganymede. Ma lopatata oliyo olo hulala boyito timimbulu wawu mooli, gejala yang ia perkirakan berasal dari pergerakan benda-benda tersebut terhadap Jupiter, sehingga ia menyimpulkan bahwa keempat benda tersebut mengorbit planet.

Galileo olo lowali tala ngota tawu lo Eropa ta bungaliyo hemongimati bonto'o to mato lodulahu. Ngopohiya leto, te Galileo olo ta bungaliyo lopolele woluwo hu'idu wawu pangato to hulalo, kesimpulan u hilamaliyo topomilohe pola lo wolilu tu tudu lo hulalo. Lapatiyo ma'o leto tiyo longhi kesimpulan tutuliyo tutu hulalo boyito "kasari wawu diya payadu, odelo tudu lo bumi", hihihede wolo u he'anggapuwo le Aristoteles u hemopolele hulalo boyito hulu-hulula ganapu odelo bali.

Galileo olo topongimatowa planet Neptunus to tawunu 1612 dabo jaboti lopatata oliyo wonu uwito planet. To buku heppoluladeliyo, Neptunus tula-tuladu bo poliyama mo'ulopo.

Referensi[boli'a | boli'a bungo]

  1. Singer, Charles (1941). "A Short History of Science to the Nineteenth Century". Clarendon Press: 217. 
  2. Whitehouse, David (2009). Renaissance Genius: Galileo Galilei & His Legacy to Modern Science. Sterling Publishing. hlm. 219. ISBN 1-4027-6977-6. 
  3. Weidhorn, Manfred (2005). The Person of the Millennium: The Unique Impact of Galileo on World History. iUniverse. hlm. 155. ISBN 0-595-36877-8. 
  4. Thomas Hobbes: Critical Assessments, Volume 1. Preston King. 1993. Page 59
  5. Finocchiaro (2007).
  6. Disraeli, Isaac (1835). Curiosities of Literature. W. Pearson & Company. hlm. 371. 
  7. Finocchiaro (1997), hal. 47.
  8. Hilliam (2005), hal. 96.
  9. Azhari AA. Vatikan akhirnya merehabilitasi Galileo Galilei. Tribun Jabar daring edisi 25 Desember 2008. Diakses 25 Desember 2008.

Daputari pustaka[boli'a | boli'a bungo]

  • Finocchiaro, Maurice A. (Fall 2007). "Book Review—The Person of the Millennium: The Unique Impact of Galileo on World History". The Historian. 69 (3): 601–602. doi:10.1111/j.1540-6563.2007.00189_68.x.