Lamu'o

Lamu'o
Klasifikasi ilmiah
Alam: Hewan Filum: Arthropoda Kelas: Serangga (Insecta) Ordo: Diptera Famili: Culicidae

Lamu'o yito serangga kikingo, wawa'iyo ja limbata to 15 milimeter, o u'ata mohelu wolomo wawu polupi'o ngopari u mowali pongo'abiyo po'ongolihu todelomo ngomenit. Lamu'o tuwo-tuwota todelomo ordo Diptera, wayito genera Anopheles, Culex, Psorophora, Ochlerotatus, Aedes, Sabethes, Wyeomyia, Culiseta, wawu Haemagoggus. Jumulaliyo 35 genera wawu taya-tayade to 2700 spesies.

Tutumulo lamu'o

Lamu'o tutumuliyo bobōli'a tumula mayi monto putito pomotaliyo mayi mowali bito'o(jentik) lapata'o mowali pupa (kepompong) wawu pulitiyo mowali lamu'o.

• Putito

Lenggota tutumulo lamu'o bungaliyo monto putito. Putito yilowali to sa'ati proses pembuahan spermatozoa lamu'a bangge ode sel putito lamu'a bilango. Putito lamu'o pomutitiyo ma'o to tudu lo taluhe mōyongo wawu ja otolohu. Lamu'o otutumulo mambo momutita 100-300 lobotu pomutitiyo pe'ēnta wawu dudūlamanga lo putita botiya odelo 5 milimeter. To lenggota lo putita botiye, taluhu u molantu putito pomotaliyo meyalo mate. Wonu taluhu mōti sambe mohengu, putito mowali bili wawu ja tumumulo, wonu taluhu tatapu, 2-3 huyi putito ma momota mowali larva.

• Bito'o

Lapato pomotaliyo mayi, bito'o ma lumuwalo monto putito wawu ma tumumula to tudu lo taluhu. Tiyo ma moboli'a po'opato alipiyo to delomo u pitu sambe mopulu huyi pata'o ma mowali pupa. Towolotiyo lo'u moboli'a wawu ma oduhenga lambuta u mo'aruti to wawa'iyo.

• Pupa (kepompong)

Tutumulo larva mowali pupa yito 8-12 huyi. To'u ma lowali pupa, tiyo ma mohuheli, ja mokoliyo'o wawu ja monga. To lenggota botiye ma mobutu mayi pongawa'a lolamu'o odelo polupi'o, u'ato wawu tilaluwaliyo. Lenggota botiye paaralu wakutu ngohuyi sambe duuhuyi.

• Lamu'o

Mombuto u mopula duulohuyi, ma lowali lamu'a dewasa lumuwalayi monto pupa (kepompong). Lamu'a bangge biasaliyo u mēmulo lumuwalo debolo lamu'a bilango. Lapato lumuwalayi, timongoliyo ma mohiyala to delomo wonu ma limbata to'u ngohuyi meyambo dūhuyi. Lamu'a bilango mohulelipo dūhuyi to'u lapato lohiyaala botiye, de'uwito bolo tumomboto mopeehu u'alo. Tutumulo lamu'o botiye bo limbu-limbu'o, u bangge ja sambe ngodiminggu wawu u bilango mo'ooma ngohula sambe duulo hula.

Spesies lo lamu'o

Lamu'o ngohuntuwa spesies, towolotaliyo:

• Lamu'o Aedes

Lamu'o Aedes paralu wolomo huyi monto putito sambe mowali lamu'a damango. Woluwo tuwoto hibonto-bonto'a moputi'o to wawa'iyo moyitomo. Tawu to radius 50-100 meteri mowali o'ombitaliyo lo panyaki demam berdarah wonu o'ombita wawu o'intopaliyo to duhu.

• Lamu'o Anoheles

Lamu'o Anopheles botiya u hemo'osababu panyaki malaria. Monto putito sambe mowali lamu'a damango tiyo paralu wakutu 6 - 10 huyi. Lamu'a botiya motohila motitola to taluhe beresi. Biasaliyo wonu huyi bolo lumuwalo mololohe u intopaliyo duhu. Wawa'o lamu'a botiya monto u modi'oloma ngope'e. Lamu'a banggeliyo wonu pe'enta mongintopa duhu mowali mopoluwalo putito 50-150 botu.

• Lamu'o Culex

Lamu'o Culex botiya u hemo'o sababu panyaki kaki gajah. Tutumulo lamu'o culex monto u pomutitiyo ma'o paralu 6 - 10 huyi bolo mowali lamu'o damango. Lamu'a botiye motohila lo taluhu tambo wawu tanggi keke'u u taluhiyo mohutodu. Biasaliyo lumuwalo huyi da'a, motohila lo huwali to'u dipo longi'i to tawu meyalo u lapato longi'i ma'o.

Mololadu

Lamu'o ma lololadu ngotupa lo dunia monto tambati asaliliyo, ilodelowa lo tawu to uta'eya to tudu wawu to deheto, odito olo to pesawat. Humaya mayi uta'eya boyito bolo ilo tahuwa lo putito lamu'o, meyalo putito lamu'o boyito ledutu to bani lo oto meyambo to pot bunga u dilelo lo tawu molamingo. Bulalo wawu dutula lowali tambati u hepotitolawa lo lamu'o.