Hulontalo

Lonto Wikipedia, ensiklopedia pereyi bahasa Hulontalo

Hulontalo meyalo Gorontalo yito madala u bu'a-bu'de to tilayo lo pulo Sulawesi, Indonesia. Tumula mayi monto pobbutuwa lo mato lodulahu, to Suwawa panta-pantanga sambe ode otolopa to Popayato wawu monto Uwanengo to tilayo sambe ode Teluk Tomini to huliyaliyo. To Hulontalo hetolawa tawu asli wawu ta yilotahudeyi ode lipu botiya. Suku Asli lo Hulontalo de'uwito-yito, suku Hulontalo, suku Suwawa, suku Bolango, suku Atinggola, wawu suku-suku ta lotahudeyi odelo suku Bugis, suku Makassar, suku Buton wawu uwewoliyo ma'o. Woluwo olo suku Bajo to Torosiaje u biasa hetumula to deheto wawu hetomeleya to bulotu.

Bungaliyo mayi Hulontalo bo taya-tayade duluwo, Kabupaten Gorontalo wawu Kota Gorontalo, wawu donggo a'ayita wolo Provinsi Sulawesi Utara. Hulontalo yilobu'a wolo Provinsi Sulawesi Utara, wawu ma yilowali provinsi u tanggu-tanggula Provinsi Gorontalo payu lo Undang - undang Nomor 38 Tahun 2000, tertanggal 22 Desember 2000. Drs. H. Tursandi Alwi ma bilinta'iyo lowali Penjabat Gubernur Gorontalo ta bungaliyo to tanggal 16 Februari 2001.

Sambe hulalo September 2011, madala administrasi lo Provinsi Gorontalo taya-tayade 5 Kabupaten ( Kabupaten Gorontalo, Kabupaten Boalemo, Kabupaten Bone Bolango, Kabupaten Pohuwato wawu Kabupaten Gorontalo Utara), 1 Kota, (Kota Gorontalo) 75 Kecamatan, 532 Desa, 69 Kelurahan. Data botiye bobohuwa wawu hemo'ubawa sababu he'oduhenga jumula liyo sababu pemekaran lo Kabupaten, Kecamatan, Desa wawu kelurahan.

Letak Geografis[boli'a | boli'a bungo]

Lipu lo Hulontalo duta-duta'a to Pulau Sulawesi tayadu Tilayo wawu to tayadu Otolopaliyo lo Sulawesi Utara, timantahuliyo 0° 19′ 00” - 1° 15′ 00” LU (Lintang Utara) wawu 121° 23′ 00” - 123° 43′ 00” BT (Bujur Timur), tanggaliyo 11.967,64 km². Daata lo tawu penduduk lo Hulontalo 1.040.164 jiwa (payu Sensus Penduduk tahun 2010).

Sojara[boli'a | boli'a bungo]

Moturuti mota sojara, madala lo Hulontalo maa woluwo 400 lotawunu yilalu mayi. Kerajaan Suwawa maa woluwo to abad 8 masehi. Maa yilotapuliyo makam lo Olongiya to bihu dutula lo Bulawa. Ngophiya liyoma'o leeto maa yilotapuliyo olo makam lo Olongiya Suwawa uwewo to huludu dutula lo Bune, makam Olongiya Moluadu (tala ngota lo Olongiya Suwawa) wolo makam lo dile wawu wala'iyo.
To uwewo liyoma'o leeto, woluwo situs prasejarah, Situs Oluhuta tangguliyo, bukti bahwa madala lo Hulontalo mawoluwo peradaban to masa yilalu mayi. Kota Gorontalo ma lowali tala tuwewu lo kota panggola to pulau Sulawesi selain Makassar, Pare-pare wawu Manado. Kota Gorontalo to'u mulolo liyo mayi ma lowali ambuwa lou pilololade lo agama Isilamu to Indonesia tayadu u Mato lo dulahu monto Ternate, Gorontalo wawu Bone. Kota Goronta

Bilulo'a lo Kerajaan Gorontalo bungaliyo to Kelurahan Hulawa, Kecamatan Telaga masatiya, to biihu dutula lo Bolango. To masa lo pemerintahan Sultan Botutihe hulu pemerintahan pilinta liyo mayi lonto Kelurahan Tuladenggi Kecamatan Dungingi ode tambati to wolotaliyo lo kelurahan Biyawa'o wawu kelurahan Limba B.

Pohala'a[boli'a | boli'a bungo]

To diipo masa lo penjajahan, Kerajaan- kerajaan to Hulontalo he'aturuwoliyo lo hukum adat lo Hulontalo, wawu ma a'ayita to buhuta lo kekekeluargaan u tanggula liyo Pohala'a.
Pohala'a to Hulontalo delo odiya mola (menurut Haga 1931):

  1. Pohala'a Gorontalo
  2. Pohala'a Limboto
  3. Pohala'a Suwawa
  4. Pohala'a Boalemo
  5. Pohala'a Atinggola

Asal-usul tahe Hulontalo[boli'a | boli'a bungo]

Asal-usul taheHulontalo ngohuntuwa silitaliyo, dabo u ngohuntuwa hetanggulo lo tawu delo odiyamola :

  • Hulontalangi - tanggulo tala tuwewu lo kerajaan to Hulontalo.
  • Hua Lolontalango - tawu lo Gowa ta hentale-ntalenga.
  • Hulontalangi - artiliyo u molamahu.
  • Hulua lo Tola - tambati u hepomutita lo tola.
  • Pongolotalo meyalo Pohulatalo - artiliyo tambati hepohulatalo.
  • Gunung Telu - ma'analiyo hu'idu totolu.
  • Hunto - tambati uhe'olangiya lotaluhu.

Referensi[boli'a | boli'a bungo]